CHUYÊN ĐỀ TỔ TOÁN – TIN THCS: DẠY HỌC THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC

CHUYÊN ĐỀ: DẠY HỌC THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC

                                                                   Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Nga

                                                                                                    Nguyễn Thị Thu Hà

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

    Thuật ngữ “Nghiên cứu bài học”(NCBH) có nguồn gốc trong lịch sử giáo dục Nhật Bản, như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề nghiệp của giáo viên thông qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học các bài học cụ thể, qua đó cải tiến chất lượng học của học sinh. Cho đến nay nghiên cứu bài học được xem như một mô hình, một cách tiếp cận nghề nghiệp của giáo viên và vẫn được sử dụng rộng rãi tại các trường học ở Nhật Bản, hình thức này đã được áp dụng nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam phương pháp này bước đầu được áp dụng thử nghiệm và đã đem lại một kết quả khả quan, đã chứng minh được tính khả thi của nó trong việc bồi dưỡng và phát triển năng lực chuyên môn của giáo viên so với các phương pháp truyền thống khác. Vì vậy, dạy học theo hướng nghiên cứu bài học được chọn làm chuyên để của tổ toán – tin.

II. NỘI DUNG

 1. Các phương pháp dạy học dựa trên nghiên cứu bài học

1.1 Công tác chuẩn bị

Nhiệm vụ của giáo viên:

– Tìm hiểu nội dung,cách thức thực hiện mô hình sinh hoạt chuyên môn(SHCM) dựa trên nghiên cứu bài học.

– Đăng ký tham gia nhóm thiết kế bài dạy minh họa, suy nghĩ, tìm tòi, tích cực sáng tạo để xây dựng ý tưởng/nội dung/phương pháp mới để thiết kế bài học.

– Học cách quan sát học sinh(HS) học, ghi chép, lắng nghe, suy nghĩ.

– Học cách lắng nghe và phản hồi mang tính xây dựng, tích cực tham gia thảo luận sau khi dự giờ về những khó khăn, nguyên nhân và hướng giải quyết.

– Tự rút kinh nghiệm cho bản thân sau dự giờ để điều chỉnh nội dung, cách dạy cho phù hợp với HS của mình. Thay đổi cách quan sát và suy nghĩ về việc dạy của giáo viên(GV) và việc học của HS.

– Hình thành thói quen lắng nghe và chia sẻ ý kiến, xây dựng mối quan hệ đồng nghiệp thân thiện, cộng tác và học tập lẫn nhau.

– Xác định được mục tiêu của SHCM là giúp mọi GV có cơ hội học tập lẫn nhau.

– Cùng nhau phân tích các nguyên nhân, các mối quan hệ trong giờ học và tìm biện pháp cải thiện, nâng cao chất lượng dạy – học.

– Đi sâu nghiên cứu, phân tích các phương án dạy – học hiệu quả nhằm đáp ứng được nhu cầu và khả năng học của HS; tìm hiểu các mối quan hệ của HS với HS trong lớp, các kỹ năng cần thiết của GV để nâng cao chất lượng học tập của HS.

– Tăng cường khả năng độc lập, sáng tạo, thử nghiệm những ý tưởng mới vào bài dạy minh hoạ: Áp dụng tất cả những ý tưởng mới, những hiểu biết về phương pháp dạy học tích cực lấy hoạt động học của HS làm trung tâm trong bài dạy minh họa để rút kinh nghiệm trong SHCM và áp dụng trong các bài học hàng ngày.

1.2. Các bước thực hiện của một tiết dạy dựa trên nghiên cứu bài học

- Xác định mục tiêu, xây dựng kế hoạch bài học nghiên cứu.

- Tiến hành bài học và dự giờ.

- Suy ngẫm, thảo luận về bài học nghiên cứu.

- Áp dụng cho thực tiễn dạy học hàng ngày.

* Bước 1. Xác định mục tiêu, xây dựng kế hoạch bài học nghiên cứu

         Cần xác định mục tiêu kiến thức và kĩ năng mà HS cần đạt được khi tiến hành nghiên cứu. Mục tiêu bài học được nghiên cứu, được đề xuất bởi một thành viên trong tổ chuyên môn, sau đó được góp ý, hoàn thiện qua SHCM.

         Các GV sẽ có một cuộc thảo luận chi tiết, cụ thể bài học tiến hành nghiên cứu như:

- Đặt câu hỏi xem cách giới thiệu bài học như thế nào?

- Hình thành kiến thức ra sao ? Luyện tập, củng cố và vận dụng thế nào ?

- Tìm hiểu mở rộng ra sao ?

* Bước 2. Tiến hành bài học và dự giờ

  Sau khi hoàn thành kế hoạch dạy học chi tiết, một GV sẽ dạy minh họa bài học nghiên cứu ở một lớp cụ thể.

 - Các yêu cầu cụ thể của việc dự giờ như sau:

   + Chuẩn bị lớp dạy minh hoạ, bố trí lớp có đủ chỗ ngồi quan sát thuận lợi cho người dự.

   + Việc dự giờ cần đảm bảo không ảnh hưởng đến việc học của học sinh, không gây khó khăn cho người dạy minh hoạ.

GV cần quan sát học sinh học, cách phản ứng của học sinh trong giờ học, cách làm việc nhóm, những sai lầm học sinh mắc phải. Quan sát tất cả đối tượng học sinh, không bỏ qua một HS nào.

- Người dự cần học tập, hiểu và thông cảm với khó khăn của người dạy. Đặt mình vào vị trí của người dạy để phát hiện những khó khăn trong việc học của HS để tìm cách giải quyết.

Giáo án một tiết dạy minh họa bài: giải hệ phương trình bằng phương pháp cộng đại số như sau:

Tuần    Tiết   §4. GIẢI HỆ PHƯƠNG TRÌNH BẰNG PHƯƠNG PHÁP CỘNG ĐẠI SỐ

I. MỤC TIÊU:

1. Kiến thức : Học sinh hiểu được qui tắc cộng đại số

2. Kỹ năng:  Học sinh biết biến đổi hệ phương trình bằng quy tắc cộng đại sốvà cách giải hệ phương trình bằng phương pháp cộng đại số, nâng cao kĩ năng giải hệ phương trình

3. Thái độ: Cẩn thận, linh hoạt

4. Định hướng phát triển năng lực:

- Năng lực chung:  tự học, giải quyết vấn đề, tư duy, tự quản lý, giao tiếp, hợp tác.

- Năng lực chuyên biệt: NL biến đổi hệ phương trình bằng quy tắc cộng đại số và NL giải hệ phương trình bằng phương pháp cộng đại số.

II. CHUẨN BỊ: 

1. Giáo viên: Thước thẳng, bảng phụ, phấn màu

2. Học sinh: Thực hiện hướng dẫn tiết trước

III. TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY:

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

* Bước 3. Suy ngẫm, thảo luận về bài học nghiên cứu

   - Suy ngẫm và chia sẻ các ý kiến của GV về bài học sau khi dự giờ. Các ý kiến đưa ra nhiều hay ít, tinh tế và sâu sắc hay hời hợt và nông cạn sẽ quyết định hiệu quả học tập, phát triển năng lực của tất cả GV tham gia vào SHCM.

  -  Người dự tập trung quan sát việc học của HS, đưa ra bằng chứng về những gì họ nhìn thấy được về cách học, suy nghĩ, giải quyết vấn đề của HS trên lớp học, để rút kinh nghiệm, bổ sung, đưa ra biện pháp nâng cao hiệu quả.

  - Mọi người phải lắng nghe, tôn trọng ý kiến của nhau khi thảo luận, không nên quan tâm đến các tiêu chuẩn truyền thống của một giờ dạy.

-  Không xếp loại giờ dạy minh hoạ trong SHCM. Bởi giờ dạy là sản phẩm chung của mọi người khi tham gia SHCM.

* Bước 4. Áp dụng cho thực tiễn dạy học hàng ngày

- Sau khi thảo luận về tiết dạy đầu tiên, tất cả cùng suy ngẫm xem có tiếp tục thực hiện NCBH này nữa không? Nếu bài học nghiên cứu vẫn chưa hoàn thiện thì cần tiếp tục nghiên cứu để tiến hành dạy ở các lớp sau cho hoàn thiện hơn.

- Cuối cùng các GV viết bài báo cáo vạch ra những gì họ được học liên quan đến chủ đề nghiên cứu và mục tiêu của họ trong giảng dạy.

2. Những lợi ích do nghiên cứu bài học mang lại

   NCBH là một mô hình bồi dưỡng, phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên bởi những lợi ích to lớn mà nó mang lại cho những người tham gia. Mục đích của NCBH là tìm hiểu những gì học sinh nghĩ, những gì học sinh tư duy để có những phương pháp dạy cho phù hợp chứ không phải là một bài học biểu diễn. Tất cả các thành viên trong nhóm đều phải có những đóng góp và các ý tưởng đó cần phải được tôn trọng. Do vậy, bài học là thuộc về cả nhóm chứ không phải của riêng người dạy. Như vậy khi các thành viên tham gia vào NCBH thì sẽ kết hợp được những ưu điểm và cùng hoàn thiện bài học hơn. Thông qua NCBH, giáo viên cảm thấy tập trung hơn vào bài học và tăng sự thích thú trong công việc dạy học.

   NCBH là để cải tiến nội dung dạy học cụ thể nên thông qua quá trình hợp tác với các giáo viên trong nhóm, họ hiểu sâu hơn về nội dung kiến thức của bài học vì chính họ phải đào sâu suy nghĩ hơn và được bổ sung từ ý kiến của những người khác, qua đó năng lực sư phạm của họ được cải thiện. Giáo viên phải cùng nhau thảo luận về những phản ứng có thể có ở học sinh trong quá trình học để có những phương pháp dạy học cho phù hợp. Như vậy giáo viên có thể dự kiến trước được những kết quả đối với một bài học và những phản ứng của các học sinh trong lớp.

   NCBH đặt trọng tâm vào học tập của học sinh. Thông qua quan sát và thảo luận về những gì đang xảy ra trong lớp học, cách học sinh phản ứng với các tác động, giáo viên tham gia có nhận thức đầy đủ hơn về cách học sinh học và suy nghĩ cũng như cách học sinh hiểu bài, đáp lại những cái giáo viên dạy. Hơn nữa, tham gia nghiên cứu bài học giúp giáo viên học được cách quan sát, không phải là quan sát những cái bề ngoài hời hợt mà là quan sát quá trình học sinh học những cái họ dạy. Giáo viên học được cách phân tích, rút ra kết luận, sửa đổi từ những số liệu quan sát được. Ngoài ra, tham gia NCBH giúp giáo viên nâng cao kĩ năng thiết kế công cụ dạy học để làm cho học tập và tư duy của học sinh trở nên dễ hiểu đối với giáo viên và có thể nhìn thấy được.

   NCBH thúc đẩy, duy trì sự hợp tác giữa các giáo viên, giúp các giáo viên phát triển kĩ năng làm việc nhóm, góp phần phát triển không khí hợp tác, đoàn kết trong nhà trường.      NCBH tạo ra cộng đồng học tập, văn hóa học tập và củng cố tình đồng nghiệp trong nhà trường. Tham gia vào NCBH giáo viên thực hiện vai trò của người nghiên cứu, cải tạo thực tiễn và họ trở nên vững vàng hơn về chuyên môn,  nghiệp vụ, tăng sự chuyên nghiệp của giáo viên và giúp giáo viên tự tin hơn trong việc giải quyết vấn đề của thực tiễn để nâng cao chất lượng dạy học của mình.. Nghiên cứu bài học tạo cơ hội cho giáo viên có thể quan tâm tới tất cả các học sinh trong lớp, tạo cơ hội phát triển cho mọi học sinh. Và dẫn tới hệ quả tất yếu là nâng cao chất lượng học tập của học sinh.

III. KẾT LUẬN

      Qua nghiên cứu bài học, giáo viên có thêm định hướng để nâng cao chất lượng soạn giảng, nâng cao hiệu quả trong hoạt động giáo dục của bản thân, qua đó cải tiến chất lượng học của học sinh. Từ đó có thể khẳng định nghiên cứu bài học là một hình thức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên đạt hiệu quả và hoàn toàn có thể áp dụng trong các nhà trường.

                                                                                 Đà Lạt, ngày 04 tháng 01 năm 2021

                                                                                                       Người viết

                                                                                               Nguyễn Thị Thu Hà